Балаларды оқыту және баспанамен қамтамасыз ету: «Келешек» жинақ бағдарламасы қалай жұмыс істейді
«Келешек» жинақ бағдарламасы мемлекеттен бастапқы білім беру капиталын береді. Ол сондай-ақ жылдық бонустар мен инвестициялық кіріс ұсынады. Бағдарлама 5 жастан бастап балаларды қамтиды. «Қаржы орталығы» АҚ басқарма төрағасының орынбасары Ермек Мақаш бұл жүйеге қатысудың қыр-сырына тоқталды.
Бағдарламаның негізгі операторы ретінде Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі жанындағы «Қаржы орталығы» АҚ әрекет етеді. Ұйымда атап өткендей, бірыңғай жинақ жүйесін құру бастамасы Қазақстан Президентіне тиесілі. Оны жүзеге асыру демографиялық және білім беру мәселелерін шешуге бағытталған.
«Келешек» жинақ бағдарламасы не үшін қажет?
Мемлекет басшысы 2023 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында білім саласына сұраныстың артуы жүйелі шешімдерді қажет ететініне назар аударған болатын. Сондықтан ол бес жастан бастап балаларды қамтитын жинақтау бағдарламасын әзірлеуді бұйырды. Ол бастапқы капиталды, мемлекеттік сыйлықақыларды және инвестициялық кірісті қамтуы керек. Бұл келешекте сапалы білім алуға негіз болатынын Елбасы қадап айтты.
Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек туу көрсеткішінің өсуі жағдайында білім беру жүйесінде шиеленіс болатынын растады. Қазіргі таңда мектеп бітірушілердің 40 пайыздан астамы грантпен қамтылған. Алайда 2040 жылға қарай үлес 15%-ға дейін төмендеуі мүмкін. Бұл ретте министрлік жыл сайын гранттар санын шамамен 10%-ға ұлғайтады.
235 000 теңге бастапқы капиталды кім алады?
Бағдарламаға қатысу үшін ата-аналар AQYL депозитін ашуы керек. Мұны мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесіне кіретін банктік немесе сақтандыру ұйымдарының бірінде жасауға болады. Олардың қатарында Халық банкі, Жусан банк, «Отбасы банк», «Нұрбанк», ВТБ бар. Сондай-ақ сақтандыру компаниялары қатысады: Eurasia, Freedom Finance Life, Halyk-Life, Standard Life және Nomad Life.
Заң қабылданған кезде бала 5 жаста болса, мемлекет оның шотына 60 АЕК (235 920 теңге) аударады. Келесі жылдары салымға мемлекеттік сыйлықақылар (5–7%) есептелетін болады. Сонымен қатар, сыйақы банктерден (12–14%) немесе сақтандыру компанияларынан (8%) алынады.
5 жастан асқан балалар үшін бастапқы капитал берілмейді. Дегенмен, олар жыл сайынғы бонустар алуы мүмкін. Олар сондай-ақ қазақстандық университеттер мен колледждерде оқу ақысына жеңілдіктерді пайдалана алады (20–50%).
Капитал құқығын сақтау үшін отбасы жыл сайын кемінде 24 АЕК (94 368 теңге) жарна салуы қажет. Бұл шарт орындалмаған жағдайда капитал мен сыйлықақы мемлекетке қайтарылады. Ерекшелік – көп балалы отбасылар. Төрт бала болса, әрқайсысына 12 АЕК төлеу жеткілікті.
«Келешек» жинақ бағдарламасы: ұлғайтылған капитал – жетім балаларға
Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар үшін мемлекет бастапқы капиталдың мөлшерін екі есеге көбейтеді – 120 АЕК (471 840 теңге). Олардың шоттарын уәкілетті өкілдер немесе балалар үйінің басшылары ашады. Бұл жағдайда қорғаншылардан жарна талап етілмейді.
Сондай-ақ жетім, көп балалы отбасылар мен мүгедек балаларға сыйлықақы мөлшері 5 пайыз емес, 7 пайызды құрайды. Сонымен қатар, жобаға қатысушы сақтандыру компаниялары ата-анасы еңбекке қабілеттілігін жоғалтқан жағдайда жарна төлеуге міндеттенеді.
Алғашқы төлемдер қашан түсе бастайды?
Қазақстан Президенті «Келешек» жүйесін іске қосу туралы заңға 2025 жылдың басында қол қойды. Ата-аналар қазірдің өзінде шот ашып, жарна қоса алады. Ермек Мақаштың айтуынша, бастапқы капитал келесі жылдың 1 қыркүйек немесе 1 ақпанына дейін қабылданады. Ол жарна ерікті болып қала беретінін атап өтті. Ата-аналарды бағдарламаға қатысуға ешкім мәжбүрлей алмайды. Дегенмен, қатысу айтарлықтай соманы жинақтауға мүмкіндік береді.
Е.Мақаш жыл сайынғы 24 АЕК жарнамен 13 жылда 8 миллион теңгеден астам қаражат жинауға болатынын түсіндірді. Бұл қаражатты өз кезегінде «Балаларға арналған ұлттық қор» жобасынан алынған сомамен біріктіруге болады. Оларды білімге бағыттауға болады.
Депозиттерді қорғау және пайдалану ережелері
Бағдарлама бойынша депозиттерді Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры қорғайды. Оларды Сақтандыру төлемдері қоры да қорғайды. Егер банк немесе сақтандырушы өз міндеттемелерін орындамаса, тиісті қор шығынның орнын толтырады. Алайда, ата-аналардың депозит қаражатын өз қажеттіліктеріне пайдалануға құқығы жоқ. Бала 18 жасқа толғаннан кейін есептік жазбаны үшінші тұлғаларға сатуға тыйым салынады.
Жиналған қаражатты қалай пайдалануға болады?
Егер бала мемлекеттік грантқа ие болса, ата-аналар жинақталған қаражатты келесі мақсаттарға пайдалана алады:
магистратурада, докторантурада оқу немесе екінші жоғары білім алу;
басқа балаға ақша аудару;
тұрғын үй, оның ішінде ипотека мәселелерін шешу;
диплом ұсынған кезде кез келген қажеттілік.
Қаражатты шетелде оқуға да пайдалануға болады. Ермек Мақаш диплом тапсырылғаннан кейін депозиттегі барлық ақша баланың жеке шотына аударылатынын хабарлады. Ол бұл қаражатты өз қалауы бойынша пайдалана алады.
«Келешек» жинақ бағдарламасы қолданыстағы тетіктерді толықтырады. Оның ішінде білім гранттары мен «Балаларға арналған ұлттық қор» жобасы бар. Осы көздерді біріктіру, әрине, ата-аналарға балаларына сапалы білім алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл болашақ ұрпаққа қолдау.
Дереккөз: ҚазАқпарат
