Қазақстанда ауыл халқы неге азайып барады?
Қазақстандағы ауылдық жерлердегі өмір сапасы көп жағынан қалалық деңгейден төмен. Бұл әлеуметтік инфрақұрылым, коммуналдық жағдайлар және бизнес-климат сияқты өмірді қамтамасыз етудің маңызды салаларына қатысты.
Еліміздің шалғай түкпір-түкпірінде білім алуға, медициналық мекемелерге, қаржы ресурстарына, мәдени-сауық орталықтарына қол жеткізуде қиындықтар бар. Өркениеттің артықшылықтары да тиісті деңгейде емес – бұл жолдар мен инженерлік желілерге қатысты. Ауыл тұрғындарының жас буынына да, еңбек жасындағылар мен зейнеткерлерге де жайлылық жоқ. Бұл факторлар сәйкесінше елдегі урбанизация процестерін күшейтеді. Бірақ ауылдан көшудің басты себебі – халықтың ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру арқылы қаржылық жағдайын жақсарту мүмкіндігін көрмеуінде. Ауыл тұрғындарының көпшілігінің жеке шаруа қожалықтары бар, бірақ олар одан асып, оны шоғырландырудың, технологияны жетілдіру мен өнімділікті арттырудың мәнін көрмейді. Сарапшылар мұндай үй шаруашылықтары үшін өнімді орталықтандырылған сату процестерін дәл баптау және оларды ынталандыру және несие ресурстарына қол жеткізу арқылы өсуге ынталандыру қажет екенін атап өтті. Толығырақ материалда BaigeNews.kz.
Қалалар ауыл тұрғындарын орналастыра алмайды
Өткен аптада Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика бюросы соңғы ұлттық санаққа негізделген Қазақстандағы халық саны туралы соңғы мәліметтерді жариялады. Нәтижелер 12 жыл ішінде республикада ауыл халқының үлесі 43,9%-дан 38,8%-ға төмендегенін көрсетті. Елімізде 7,5 миллион тұрғыны бар 6295 ауылдық елді мекен бар.
Урбанизацияның өзі біркелкі жүріп, өмір сүру сапасын жақсартуға, қалалық ортаға бейімделуге, көшуге шешім қабылдаған азаматтардың кәсіби және гуманитарлық дамуына мүмкіндіктер беретін болса, оның өзінде ештеңе жоқ. Әйтсе де, тартымдылыққа айналған қазақ қалалары – Астана мен Алматы жаңа келушілердің барлық легін қабылдауға дайын емес. Не коммуналдық, не әлеуметтік, не көлік инфрақұрылымы көші-қон ағынына төтеп бере алмайды. Дегенмен, облыс орталықтарында да проблемалар бар. Толық тұрғын үй, ең алдымен, баға критерийлеріне байланысты, мегаполистердегі ауылдық жерлерден келген көптеген адамдар үшін қол жетімді емес. Тұрғындар табысының қомақты бөлігін осыған жұмсап, шаршы метрді жалға алуға мәжбүр. Жалға алынған аумақтар қауіпсіздік стандарттарына сәйкес келмейтініне қарамастан. Бұл тұрғын үй көбіне коммуналдық қызметтер – орталық сумен жабдықтау, кәріз, жылумен жабдықтау жоқ жерлерде орналасады. Толып жатқан мектептер мен ауруханалар да заманауи қалалық ортаның бір бөлігіне айналды. Ірі қалалардағы экологиялық жағдай қолайсыз. Бұл жерде сұрақ туындайды: адамдар үлкен қалалардан іздеуге мәжбүр болған «жақсы өмірді» адамдар таба ма? Олардың кейбіреулері көздеген мақсаттарына жетуі мүмкін, бірақ көпшілігінің күнкөрісі әрең жетеді. Яғни, мұндай ішкі көші-қон оң әсер еткеннен гөрі улы.
38 мыңнан астам мұқтаж отбасы мемлекеттен тұрғын үй көмегін алды
Провинцияларға бұрылыңыз
Осының аясында Астана көші-қон ағынын реттеу туралы ойлана бастады. Елордада да коммуналдық кәсіпорындар мен қаладағы желілердің мүмкіндігі шектеулі болғандықтан, тұрғын үй құрылысының көлемін шектеу мәселесі талқылануда. Жалпы, елде аймақтарды, соның ішінде ауылды дамытуға бет бұру қажеттігі туралы әңгіме өрбіді. Дамушы орталық пен құлдырап бара жатқан провинция түріндегі теңгерімсіздік аумақтық ресурс, яғни жердің болуы сияқты игіліктің барлық мүмкіндіктерін толық пайдалануға мүмкіндік бермейді.
Бірақ бұл бағытта елімізде ешнәрсе жасалып жатқан жоқ деп айтуға да болмайды. Қазақстанда ауылды дамытуды көздейтін «Ауыл-ел бесігі» бағдарламасы іске қосылды. Қолданыстағы 6295 ауылдық елді мекеннің жобаға сәйкес 3,5 мың НСП бойынша әлеуеті жоғары деп бағаланады – оларда ауыл тұрғындарының 93% тұрады. Бағдарлама көлік инфрақұрылымын, сумен жабдықтау жүйелерін, электрмен, газбен жабдықтауды, әлеуметтік нысандарды, ауыл шаруашылығы кооперациясын жаңғыртуды көздейді.
Сондай-ақ «Ауылдық аумақтарды 2028 жылға дейін дамыту тұжырымдамасы», «Ауылдағы денсаулық сақтауды жаңғырту» ұлттық жобасы, «Дипломмен ауылға» бағдарламасы бар. Мемлекет басшысы жуырда Қазақстан халқына жолдауында аудандарға, моноқалалар мен ауылдарға ипотекалық несиелендіру көлемін арттыруды тапсырған болатын. Айтпақшы, ауылдағы баспана мәселесі де күн тәртібінде тұр.
Дегенмен, іске асыруда проблемалар бар. Мысалы, негізгі қорларды жаңарту мәселесінде көші-қонның азаюына байланысты коммуналдық секторға инвесторларды тарту қиынға соғады.
Ауылдық жерлерде жұмыспен қамту мәселесі өзекті болып отыр. Ресми статистика бойынша 7,5 миллион тұрғынның тек 1,1 миллионы ғана ауылдарда еңбек заңнамасы аясында жұмыс істейтін мәртебесіне ие. 452 мың ауыл тұрғыны ресми түрде жұмыссыз ретінде тіркелсе, 387 мың адам өзін-өзі жұмыспен қамтыған мәртебесіне ие. Оның үстіне 29,6 мың адам өнімсіз жұмыспен қамтылған, яғни табыстары тұрақты емес.
Өнімділікті арттыру қажет
Климаттық жағдайларға байланысты елдегі ауыл шаруашылығы саласы көбінесе маусымдық факторларға тәуелді және айтарлықтай тәуекелді болып саналады. Бірақ соған қарамастан дамудың келешегі бар. Ел ішінде азық-түлікті тұтыну өсуде, ал сыртқы нарықта сұраныс артып келеді.
Halyk Finance сарапшыларының пікірінше, ауыл шаруашылығы саласында еңбек өнімділігін арттыру қажет. Оның төмен деңгейі ауыл шаруашылығының дамуын төмендетеді. Бүгінгі күні дөрекі түрде айтсақ, негізгі қорлардың ғана тозығы жетіп қана қоймай, саладағы өндіріс технологияларының да ескіргенін мойындауға болады.
Шаруаларды сапалы тұқым, гербицид, жем, жанар-жағармай сатып алу, техника мен техниканы жаңарту, жер ресурстарына қолжетімділікпен қамтамасыз ету маңызды. Сондай-ақ шаруаларды жаңа, тиімді технологияларды пайдалануға ынталандыру қажет. Осының барлығын ғылыми институттармен бірлесіп жүргізу керек.
Экономист Сәуле Ахметжанова Қазақстандағы ауыл шаруашылығы шағын өндірістің үлкен үлесінің болуымен сипатталатынын айтады. Мысалы, бұл мал және өсімдік шаруашылығының кейбір салаларына тән.
«Елдегі ауылшаруашылық шикізатының 80%-ы үй шаруашылығының, яғни жеке қожалықтардың есебінен өндіріледі.Бұл жерде ауыл тұрғындарының көпшілігі жаңғыртуға инвестиция салуға ынтасын көрмейтінін ескеру қажет. Өндірістерінің көлемін, өйткені олар пайда алу үшін емес, өзін-өзі қамтамасыз ету үшін қосалқы шаруашылықпен айналысады.Олар артық өнімді ауылшаруашылық қызметінің жанама әсері ретінде қарастырады», – дейді баяндамашы.
Олар жеткілікті жер ресурстарының жоқтығынан және қаржыландырудың жоқтығынан өнімділікті арттыруды, жеке үй телімін жаңартуды қажет деп санамайды, өйткені кепіл жоқ. Оларға шағын тауар бірлігі ретінде субсидиялар қарастырылмаған. Олар барлық шығындарды өз әмиянынан көтереді.
Қазақстандық жылжымайтын мүлік нарығында жақын болашақта не күтуге болады
Ол сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнімдерін бастапқы (шикізат) өткізу тетіктерімен жұмыс істеу қажеттігін атап өтті.
«Қазір іс жүзінде сүтті сатып алуды, мысалы, оны арзан бағамен сатып алып, қайта өңдеу кәсіпорындарына жоғары бағамен жеткізетін делдалдар жүзеге асырады.Бұл жерде сүттің сапасы да маңызды рөл атқарады, өйткені жалпы алғанда сүтті өндіру қиын. санитарлық нормалардың сақталуын қадағалаңыз. Бұл соңғы сүт өнімінің құнына да әсер етуі мүмкін. Бұл процестерді түзету және орталықтандыру қажет», – дейді сарапшы.
Оның пайымдауынша, ауылдық жерлерде де өңдеу сегментін дамыту қажет, бұл шағын фермерлер үшін сатуды жеңілдетеді. Тағы бір нұсқа – ауыл шаруашылығы кооперациясын дамыту. Қазақстанда 2015 жылдан бері «Ауыл шаруашылығы кооперациясы туралы» заң күшіне еніп, шағын шаруашылықтарға бірқатар мәселелерді шешуде күш біріктіруге мүмкіндік береді. 2019 жылдан бастап елімізде ынтымақтастықты дамыту бағдарламасы жүзеге асырылуда. Оның қатысушылары айналым қаражатын толықтыру үшін 2,5 пайыздық жеңілдікпен несие тарта алады. Ауыл шаруашылығы кооперациясы инвестициялық субсидиялар мен салық жеңілдіктерін алуға да мүмкіндік береді. Сонымен қатар, шаруалар бірлесіп өнімді өткізу және өндіріс технологиясын жетілдіру мәселелерін шеше алады. Бірақ бұл бағыттың дамуы үшін ауыл тұрғындары кооперативтік ұйымдарға бірігудің артықшылығын түсінуі керек, өйткені адамдар мұның артықшылығын жиі көрмейді. Оларды тоқтататын нәрсе – қызметін заңды түрде рәсімдеу, есеп жүргізу, салық төлеу. Яғни, агроөнеркәсіптік кешендегі барлық қолданыстағы бағдарламалар бойынша шағын ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің хабардарлығын арттыру, оларға қолдану шарттары мен мүмкіндіктерін түсіндіру қажет.
