Қазақстанның ипотекалық нарығында қазақстандықтарды не күтіп тұр
Соңғы жылдары ипотекалық несиелердің қарқынды өсуі – мемлекеттік бағдарламалардың сәтті жүзеге асырылуының нәтижесі. «7-20-25», «5-10-20», «Баспана хит» үй-жайлары жүз пайыздық төлеммен пәтер алуға ақша жинағы жетпеген азаматтарға қолжетімді баспана жасады.
Көпшілік үшін 2023 жылғы ипотека тұрғын үй мәселесін шешудің бірден-бір жолы болып қала береді. Әлеуметтанулық сауалнамаға сәйкес, Қазақстан Республикасы азаматтарының 11%-ы жақын арада ипотекаға өтініш беруді жоспарлап отыр, ал оны алғысы келетіндер одан да көп, 35%-ы. Қазақстандықтардың табыс деңгейінен басқа, оның өзектілігі республиканың демографиялық қажеттіліктерімен де байланысты. Бұл ретте сарапшылар несиелер санының 2,2%-ға азайғанын атап өтуде. Болашақта ипотека нарығында қандай өзгерістер күтуге болады? Республикадағы жағдайды талдап көрейік.
Ипотеканың тартымдылығы
Мемлекеттік тұрғын үй бағдарламалары азаматтар үшін тартымды болып қала береді, өйткені субсидияланған мөлшерлемелер өтініштерді ынталандырады және қызмет көрсетуді жеңілдетеді. Бұл ретте нарықтық ипотека жоғары пайыздық мөлшерлемелерге қарамастан, мемлекеттік бағдарламалардың шарттарына жатпайтын азаматтар санаттары үшін қызықты болып қала береді. Қазақстан Республикасының 20 ірі өңірінің 12-сінде тұрғын үймен қамтамасыз ету көрсеткіші орташа мәннен төмен. Бұл халықтың әлі де жеке баспанаға мұқтаж екенін білдіреді.
Өткен жылдың өзінде азаматтар 160 мыңға жуық ипотекалық несие алған. Несие көлемі 12 пайызға өсті. Бұған жылжымайтын мүлік пен жалға алу бағасының өсуі ықпал етті.
2023 жылдың басында ипотекалық несие портфелі 40 пайызға дерлік өсті, бұл 1,5 триллион теңгені құрады, ал несие бойынша мерзімі өткен несиелердің үлесі 2 пайызға төмендеді.
Сонымен қатар, соңғы бір жылда борыштық жүктеменің артуы байқалды, бұл жылжымайтын мүлік бағасының өсуімен түсіндіріледі. Яғни, несиелер санының көрсетілген төмендеуімен тартылған қаражаттың жалпы көлемі 12%-ға өсті. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, берілген несиелердің 70 пайыздан астамы «Отбасы банкінің» үлесіне тиеді.
Дағдарыс қаупі
Сарапшылардың болжамына қарамастан, ипотекалық дағдарыс немесе нарықтың құлдырауы болған жоқ. Ал биыл түбегейлі өзгерістерге негіз жоқ. Экономистер Қазақстанға қазіргі уақытта бірқатар себептерге байланысты ипотекалық құлдырау қаупі жоқ деп санайды:
Ипотекалық несиелердің басқа несие түрлеріне қатынасы қалыпты диапазонда.
Қолданыстағы активтер қорлары қаржыландырудың икемділігін қамтамасыз етеді және қауіп төнген кезде экономиканың тұрақтылығын сақтайды.
Дефолт жағдайында бағаның өсуіне байланысты кепілді тез іске асыруға, сол арқылы қарызды толық жабуға болады.
Азаматтардың қалауы. Ипотека, мысалы, тұтынушылық несиелерге қарағанда, дәстүрлі түрде әдейі қарастырылады. Бұл сондай-ақ 90 күндік мерзімге төлемдерді кешіктірудің ең төменгі пайызымен көрсетіледі.
Көріп отырғаныңыздай, Қазақстанның ипотекалық нарығы дамуды жалғастыруда. Несие портфелінің ЖІӨ-ге қатынасы 5% құрайды. Рейтингтік агенттіктер 2023 жылы экономикалық өсуді 4,5%-ға дейін жеткізеді деп болжайды. Республиканың сыртқы балансы нығаяды, ипотека бойынша тұрғын үй алу үрдісі жалғасады, яғни жаңа пәтер сатып алғысы келетіндер опциондарды қауіпсіз қарап, тиімді ұсыныстарды іздей алады.
