2024 жылы жаңа жеңілдікті ипотека болады ма?
Былтырдан бері Қазақстанда жаңа жеңілдетілген ипотеканы енгізу қажеттігі айтылып жүр, өйткені құрылыс пен банк секторында жылдам ақшаның жоқтығы қатты әсер етеді.
Krisha.kz барлық қолданыстағы жеңілдетілген ипотека бойынша ақпарат жинап, жағдайды зерттеп, Қазақстанда жаңа жеңілдікті ипотеканың іске қосылатын-болмағанын анықтады.
Қараша айының соңында Krisha.kz сайты ҚР Индустрия және құрылыс министрлігіне жаңа ипотеканың іске қосылуы туралы сұрағанда, департаменттен мынадай жауап келді:
— Бүгінде министрлік өз құзыреті шегінде нарықтық ипотекалық бағдарламаларды әзірлемейді. Республикалық бюджет азаматтардың жекелеген санаттарына «2-10-20» және «5-10-20» бағдарламалары арқылы жеңілдікті ипотекалық кредиттер беруді қаржыландырады.
Естеріңізге сала кетейік, бұл бағдарламалар ең төменгі ипотекалық пайыздық мөлшерлемелерді ұсынады: жылдық 2 және 5%. Бірақ мұндай баспананы тек әлеуметтік жағынан осал санаттағылар ғана сатып ала алады.
Үміткерлер екі негізгі шартқа сай болуы керек:
– соңғы бес жылда жеке баспанасы болмаған;
– баспанаға мұқтаждар ретінде тіркелу, яғни әкімдіктің кезекте тұруы.
Сондай-ақ Индустрия министрлігі 2022 жылы ипотекалық несие мөлшерлемесін субсидиялауды жаңарту мәселесі қарастырылып жатқанын атап өтті. Алайда, «7-20-25» бағдарламасының қолданылу мерзімінің ұзартылуына байланысты субсидиялауды енгізу өзекті емес және практикалық емес болып қалды. Орта таптың ипотекасы ретінде белгілі субсидиялау механизмі 2022 жылдың көктемінде іске қосылады деп жоспарланған болатын. Жалпы дауыс беру үшін шарттар әзірленіп, «Ашық заңды тұлғалар» сайтында жарияланды. Пайыздық мөлшерлеме 11-12% болады деп болжанған. Алайда Қаржы министрлігі бюджеттік ұсынысты қабылдамады, ал бағдарлама қабылданбады.
Сондай-ақ 2023 жылдың қорытындысы бойынша 7 пайыздық мөлшерлемемен «7-20-25» ипотекасы әлсіз түрде болса да жұмысын жалғастырып жатқаны анықталды. Бұл мәселе жыл басынан бері бағдарламаны қаржыландырудың қысқаруына байланысты туындады. Қазір жылына небәрі 100 миллиард теңге немесе тоқсанына 25 миллиард теңге бөлінеді. Осыған байланысты банктер жаңа өтінімдерді өте шектеулі түрде қабылдайды.
Салыстыру үшін: бүкіл бағдарлама бойынша 2018 жылдан бастап 100 млрд, ал 2019 жылдан 2022 жылға дейін жыл сайын 150–300 млрд бөлінді, бұл банктерге несие алуға жаңа өтінімдерді белсенді түрде қабылдауға мүмкіндік берді.
Қазір бұл іске ерекше белсенді түрде жұмыс істеп тұрған жеті банктің екеуі ЦентрКредит пен Freedom Finance қатысуда. Жыл басынан 22 желтоқсанға дейін «7-20-25» бағдарламасы бойынша 97,5 млрд теңгеге жуық сомаға 5 961 өтініш берілген. Осылайша, 100 миллиард теңге жылдық межеге желтоқсанның 22-не дейін жетеді деуге болады, ал банктер жыл соңына дейін несие беру арқылы оны оңай жауып тастайды.
«Отбасы Банкі» мен «Бәйтерек» холдингі Қазақстан тұрғындарының үлкен қызығушылығын тудырған «9-20-25» жаңа ипотекалық бағдарламасын әзірлеуге кірісті. Алғашында несиелер 25 жылға 9 пайыздық мөлшерлемемен және 20 пайыздық бастапқы жарнамен берілетіні хабарланған болатын.
Кейінірек қаржыландыру көлемі мен бағдарламаға қатысушыларға қойылатын талаптар анықталды. Жыл сайын 150 млрд теңге бөлу жоспарлануда, оның 100 млрд теңгесі нарықтан, 50 млрд теңгесі «Отбасы банкінің» таза табысынан. Осылайша, жаңа бағдарлама бойынша жылына 8 мыңға жуық отбасы ипотекалық несие ала алады.
Ипотека жұмыс істейтін жастарға арналған. Бұл ретте қатысушылардың соңғы бес жылда баспанасы болмауы керек еді. Пәтерлерді бастапқы және қайталама нарықта сатып алуға болады, егер қатысушыға теңге кепілдігі берілген болса. 9-20-25 іске қосу 2024 жылдың бірінші тоқсанында күтілуде, бұл жылжымайтын мүлік нарығы сарапшыларының пікірінше, тұрғын үй бағасының 10%-ға дейін өсуіне түрткі болуы мүмкін.
Сондай-ақ 2024 жылы өнеркәсіпшілерге жеңілдетілген ипотека ұсынылды. Мәжіліс депутаттары Қазақстан Республикасы өңдеу өнеркәсібі қызметкерлеріне кадрлардың кетуін тоқтату үшін бағдарламаны талап етеді деген бастама көтерді. Экономист Эльдар Шамсутдинов болса, бұған дейін ірі компаниялар үшін жасалған мұндай ипотека танымал емес және бизнеске тиімді емес деп есептейді. Ол мемлекеттік қаражатты пайдалана отырып, өнеркәсіптік кәсіпорындар атынан жеңілдетілген ипотеканы іске қосу жақсы идея емес екенін және салынып жатқан тұрғын үй сапасының төмендеуіне әкелетінін айтады. Бұл ретте құрылыс бүгінде инженерлік желілерге техникалық жағдай жасалмаған өндірістік нысандардың маңында жүргізілетін болады.
Жалпы, экономистің пікірінше, жеңілдетілген ипотеканың өзектілігін экономикалық тұрғыдан бағалау бекер, өйткені бұл әдеттегі әлеуметтік міндет, дәлірек айтқанда, белгіленген KPI-нің орындалуы: президенттік сайлау бағдарламасында бұл туралы жарияланған болатын. шаршы метрді салуға 111 млн. жеті жылда м. Олар бұл тапсырманы тұрғын үй бағасы мен маржа ең жоғары болған кезде орындауға тырысады. Сонымен қатар, нарық құлдырап барады, сондықтан соңғы сәтте барлығы бір мезгілде әлеуметтік мәселелерді шешуге тырысады.
